Legionella is een bacterie, genaamd Legionella pneumophila, die de veteranenziekte of Legionellagriep kan veroorzaken. De ziekte (ook wel Legionellosis genoemd) kan ontstaan door het inademen van fijne waterdeeltjes, aërosolen genaamd, die met deze bacterie besmet zijn. Dit kan plaatsvinden in een douche of via een sproei-installatie.

De bacterie is in juli 1976 ontdekt in Noord – Amerika. In een hotel in Philadelphia vond een reünie van oudgedienden van het Amerikaanse leger plaats. Tijdens deze bijeenkomst liepen 182 mensen longontsteking op, waarvan er uiteindelijk 28 stierven. Na vele maanden van onderzoek, bleek bovengenoemde bacterie de oorzaak. De besmetting had plaatsgevonden via aërosolen van het aircosysteem. Sindsdien zijn er wereldwijd meerdere gevallen van Legionella besmetting geweest.

De meest bekende en recent grote uitbraak, was die in Bovenkarspel tijdens de Westfriese Flora in februari 1999. Hier raakten 200 mensen geïnfecteerd met de bacterie met uiteindelijk 32 doden tot gevolg. Waarschijnlijk waren er echter meer doden, maar deze patiënten waren reeds begraven voordat de ziekte als zodanig herkend was. De besmetting bleek te zijn ontstaan in twee “stands” waar bubbelbaden waren tentoongesteld.

In Murcia (Spanje) vond op 22 juli 2001 de grootste uitbraak plaats met 800 betrokken patiënten.
Bij vierhonderd negenenveertig van hen werd de bacterie aangetoond, zes mensen overleden aan de gevolgen. De meest waarschijnlijke oorzaak was een aircosysteem in het stadsziekenhuis.

De tijd tussen Legionellabesmetting en de eerste ziekteverschijnselen (incubatietijd) bedraagt twee tot negentien dagen. Er bestaat een griepvariant (ook wel Pontiac koorts) en deze is meestal tijdelijk en van doorgaande aard. De veteranenziekte daarentegen is een chronische longaandoening met mogelijk dodelijke afloop. De ziekte begint met een snel opkomende hoofdpijn, spierpijn en een ziek gevoel, gevolgd met longontsteking met koorts boven de negenendertig graden Celsius. De patiënt hoest en is soms kortademig. Een deel van de patiënten heeft last van braken en diarree.
Voorwaarde voor infectie is dat de bacterie via de neus of mond wordt opgenomen en zich kan vestigen in de longen. De verspreiding vindt plaats via aërosolen. Deze kleine waterdruppeltjes die de bacterie kunnen bevatten ontstaan door turbulente waterbewegingen.
Onder de risicogroepen vallen mensen met een verminderde weerstand, ouderen en mensen die stevig roken.

Het natuurlijk milieu van Legionella pneumophila is de bodem en het zoetwater, maar meestal in lage aantallen. Bijna alle stammen binnen het genus Legionella zijn polyglot, wat wil zeggen dat ze niet gebonden zijn aan geografische ligging maar over de hele wereld verspreid voorkomen.
Legionella pneumophila blijkt onder bepaalde gunstige omstandigheden sterk in aantal toe te nemen.

In principe kan Legionella in ieder watervoerend systeem voorkomen, maar in systemen waarbij aërosolen gevormd kunnen worden, kan pas Legionellabesmetting optreden. Er moet altijd rekening gehouden worden met het feit dat er tijdens onderhoud van het watervoerende systeem of tijdens specifieke werkzaamheden in de buurt van dit systeem ook aërosolen vrij kunnen komen.

In de volgende watervoerende systemen kan Legionella voorkomen:

• koeltorensystemen
• vloeistofkoelers en verdampingscondensors
• warmwatersystemen (waaronder douches)
• luchtwassers
• luchtbehandeling kasten
• bevochtigingssystemen
• buffers
• zwembaden
• enz. enz.

• Watertemperatuur
  Bij een watertemperatuur tussen 20 – 50 °C groeit Legionella. Dit wil niet zeggen dat Legionella onder of boven deze temperatuurzone niet voorkomt. Het groeioptimum van Legionella bevindt zich tussen de 35 – 45 °C. Bij een watertemperatuur van 50 °C, sterft ongeveer 90% van de legionellabacterie in ca. twee uur tijd af. Bij een watertemperatuur van 60 °C sterft de Legionellabacterie in enkele minuten af en boven de 70°C gebeurd dit in enkele seconden. De watertemperatuur is dus zonder meer een hele belangrijke factor.

• pH-waarde van het water
  Legionella kent een optimale groeicurve bij een pH tussen de 5 en de 9. Buiten de genoemde pH waarde neemt de groei sterk af.
  Opmerking:
  In open verdampende koelwatersystemen, zoals koeltorens, vloeistofkoelers en  verdampingscondensors ligt de pH meestal tussen de 8 en de 9. Deze pH is
  dus optimaal voor een sterke groei van Legionella.

• Aanwezige voedingsstoffen en vervuilingen
  In principe kan de kans op Legionella worden verhoogd door gebruikte materialen zoals leidingen, pakkingen, verf, rubbers, aangezogen vuil (bij open koelsystemen), andere
  bacteriën en/of hun afbraakproducten, minder geschikte chemische toevoegingen, oliën, wasmiddelen, corrosieproducten, kalkproducten, biologische producten, organische
  oplosmiddelen enz. enz.

• Waterstilstand of doorstroming
  Doordat water stilstaat kan biologische groei zich sterk ontwikkelen en kan er o.a. slib gevormd worden. Als het water niet door het hele watersysteem kan stromen, is het mogelijk dat het water langdurig blijft stilstaan in “dode” hoeken. De bacterie krijgt zo de kans zich te vermeerderen in slijmlaagjes (bio-film) aan de binnenkant van leidingen of in het bezinksel op de bodem van leidingen en reservoirs.
  Verder kan in stilstaande leidingen de omgevingstemperatuur voor opwarming van het water zorgen, wat de Legionella-groei absoluut kan bevorderen.

• Plaats en hoeveelheid vrijkomende aërosolen
  Daar waar veel aërosolen aanwezig zijn en veel mensen zijn, is er een verhoogde kans op Legionellabesmetting. Met name mensen met een zwakke gezondheid en een hogere leeftijd lopen een sterk verhoogd risico. Ook jonge kinderen lopen een verhoogd risico.

Onder proceswater vallen systemen zoals koeltorens, luchtbevochtigers en andere vernevelende systemen.
Op basis van de Wet Milieubeheer is het een taak van de gemeenten om ‘natte’ koeltorens te registreren en toezicht op Legionellapreventie in deze koeltorens te houden.
Bij grote industrie vindt handhaving plaats door de provincie.
Afhankelijk van de categorie waarin een koeltoren is ingedeeld volgens de Arbo-regeling, worden verschillende risiconiveaus onderscheiden met de daarbij behorende maatregelen. Andere vernevelende systemen (voor zover geen luchtbevochtiger) kunnen op dezelfde wijze worden beoordeeld als hierna voor koeltorens is beschreven.

 

Categorie 1, 2 en 3

 

 Categorie 4

 

Luchtbevochtigers

 

Serotypering
Van de Legionella bacterie zijn inmiddels 50 soorten bekend. De soorten Legionella pneumophila is hiervan wel de bekendste. Alle andere Legionella soorten worden in het algemeen samengevat onder de verzamelnaam Legionella non-pneumophila.

Voor het beoordelen van het acute gevaar is het noodzakelijk om te weten welk serotype is aangetroffen. De waarde in kve/liter staat beschreven op het vrijgegeven analysecertificaat van het laboratorium.